Mariënburgbijdrage aan Synodaal Proces

De Mariënburgvereniging heeft met haar leden gesproken over de tien aangedragen onderwerpen van het Synodaal Proces. Gedetailleerd ingaan op álle tien thema’s voert te ver, vandaar dat we reageren vanuit een samenbundeling van twee zorg-, strijd- en aandachtspunten. Het Synodaal Proces heeft onze vereniging, acterend binnen en buiten de rooms katholieke kerk in Nederland, weer bewust gemaakt van processen in kerk en samenleving die diametraal tegenover elkaar (b)lijken te staan. Hier mogen en moeten we als kerk iets mee, omwille van de Geest, de Blijde Boodschap, het evangelisch appèl en onze plaats in de samenleving.

Kerk als moreel kompas voor kerk en samenleving
De postmoderne, liberale samenleving in Nederland wordt anno 2022 o.a. gedomineerd door grote welvaart (bezit en belangen), eigenbelang en individualisme, zakelijkheid, economisering van de samenleving, groter wordende kloof tussen arm en rijk, verstedelijking, digitalisering (macht van de algoritmes), weinig gemeenschapszin, consumentisme, seksualisering, (religieus en politiek) extremisme, zoektocht naar zin en geloof, grotere beleving van zin- en uitzichtloosheid, opeisen van rechten, maar weinig waarmaken van plichten, en onverschilligheid of vijandigheid jegens godsdiensten. Godsdienst in Nederland is grotendeels gemarginaliseerd tot een privéaangelegenheid.

De katholieke kerk heeft, als een van de kerkgenootschappen in Nederland, de laatste decennia maar mondjesmaat als moreel kompas kunnen dienen voor kerk en samenleving vanwege het seksueel misbruikschandaal en het daaraan gepaard gaande klerikalisme. De grote schaal waarop het seksueel misbruik heeft plaatsgevonden en het wegkijken van de kerkelijke verantwoordelijken hebben een immens negatieve impact gehad op haar geloofwaardigheid. Nederlandse gelovigen zijn afgehaakt, geloven wellicht nog wel, maar hun kerkbetrokkenheid is nul komma nul en hun boosheid en verdriet zijn bepalend voor het afstand nemen van het instituut kerk.

Daarnaast heeft de rooms katholieke kerk zich, bij monde van bisschoppen, de laatste jaren regelmatig publiekelijk ongenuanceerd en rechtlijnig uitgesproken over ethische zaken zoals abortus, euthanasie en voltooid leven. Zij had daarbij geen oog voor maatschappelijke ontwikkelingen of toonde geen wil om over dit soort zaken in open dialoog te gaan. Hierdoor plaatste zij zichzelf vaker buiten de samenleving (en niet meer ‘in de wereld’), dan dat zij in gesprek bleef met haar geloofsgenoten (‘van de wereld’). Bisschoppen zien zichzelf eerder als ‘hoeders van de traditie’ (angst om te verliezen) dan als doorgevers van de blijde boodschap (openheid in dialoog) . Jongeren herkennen zich hierin veelal niet in hun oprecht zoeken naar zingeving en geloof.

In een tijd en een wereld waarin economie boven ethiek wordt gesteld, heeft de rooms katholieke kerk in Nederland de kans gemist om vanuit een doorleefde traditie een essentiële en levensnoodzakelijke bijdrage aan de (mede)menselijkheid van de maatschappij te leveren. Geloofsgemeenschappen, pastores en individuele gelovigen die wél middenin de samenleving de dialoog proberen vorm te geven, worden door de kerkelijke leiding met argusogen en vanuit controlerend gezag bekeken en tot de orde geroepen.

Ethiek lijkt voor de kerkelijke gezagsdragers te bestaan uit onveranderlijke, religieus gefundeerde waarheden. Een door God (persoonlijk) gevormd geweten krijgt hierdoor maar weinig kans om bevrijdend te zijn. Eerder werkt dit uitgangspunt als scheidend en verwijderend: je bent voor ons of tegen ons. Terwijl o.i. het evangelisch adagium zou moeten gelden: “Wie niet tegen ons is, is voor ons.”

Relevantie van de rooms katholieke kerk in de samenleving
In de postmoderne, liberale samenleving in Nederland anno 2022 wordt van de rooms katholieke kerk verwacht dat zij haar plaats in het maatschappelijk krachtenveld inneemt en haar kritiek op het moderne mens- en wereldbeeld, met een beroep op onze traditie, vormgeeft en laat horen. Omwille van haar missie en zending. Wij, volgers van Jezus van Nazareth, zijn niet alleen van de wereld, maar willen bijdragen aan het Rijk Gods (van vrede en gerechtigheid) ín deze wereld.

De maatschappelijke relevantie van de rooms katholieke kerk in Nederland laat zich in tweeën uiteenleggen. Bezien vanuit de bisschoppenconferentie tellen we niet echt mee in het maatschappelijk debat over constituerende zaken van de samenleving. In (sociale) media zijn kerkelijke leiders of theologen amper zichtbaar. Bezien vanuit de plaatselijke geloofsgemeenschappen en gelovigen dragen we wel een belangrijk steentje bij. Actieve kerkgangers doen niet alleen vrijwilligerswerk voor religieuze instellingen. Zij zetten zich ook vaker in voor bijvoorbeeld scholen of sportverenigingen, blijkt uit CBS-onderzoek. Bijna vijftig procent van het landelijke vrijwilligerswerk wordt gedaan door mensen met een kerkelijke betrokkenheid . Voedselbanken, vluchtelingenwerk, opvang asielzoekers, begeleiding ex-gedetineerden, hospices, wereldwinkels, armoedezorg en dergelijke worden vanuit kerkelijke geloofsgemeenschappen geïnitieerd en vormgegeven. Hierin vindt onze kerk ook makkelijk de samenwerking met andere christelijke kerken.

De katholieke kerk laat zich hier zien als een dienstbare kerk. In haar kritiek op doorgeschoten individualisme, egoïsme en egocentrisme neemt zij haar verantwoordelijkheid en geeft vorm aan de dienstbaarheid als gelovige deugd en waarde voor de samenleving. Opkomen voor de zwakkeren, diaconale aanwezigheid, voeden van de behoefte aan zingeving, bevorderen van naastenliefde, saamhorigheid/verbinding en mensen tot hun recht laten komen, daar staat ze voor (persoon worden, menselijke waardigheid en solidariteit).

Moeilijker wordt het waar issues als gelijkwaardigheid van man en vrouw, ruimte voor diversiteit en identiteit (lhbti+), homohuwelijk, de hiërarchische structuur van de kerk en de vrouw in het ambt een rol spelen. Dan merken we dat de officiële kerk zich terugtrekt op eigen erf. Met de neiging naar klerikalisme. De Mariënburgvereniging houdt al langer een pleidooi voor vrouwen in het ambt en meer waardering voor lekenvoorgangers, en wil dat hier nogmaals onderstrepen.

Een zoekende samenleving vraagt ons inziens om een (mee)zoekende kerk en om een dialoog van bisschoppen, pastores en gelovigen (‘wij, de kerk’). Vanuit het besef en de overtuiging dat wij allemaal (wel/niet kerkelijk) schepsel Gods zijn, kan een nieuwe dynamiek van verdieping, verbreding, openheid en dialoog worden bewerkstelligd. Kerk is dan een instrument om de ziel weer terug te brengen in de samenleving. Zij kan de geestkracht van Jezus Christus zijn om te verbinden door ontmoeten. Zo moet kerk-zijn anno 2022 zich naar buiten presenteren en laten gelden.